بررسی برخی از ویژگی‏های بیولوژیکی و مولکولی ویروس موزاییک خیار (cmv) جدا شده از اسفناج در استان کرمان

چکیده اسفناج (spinacia oleracea l.) یکی از مهم‎ترین سبزی‎های برگی است که به صورت تازه و یا فرآوری شده مصرف می‏شود و به دلیل داشتن خواص دارویی و مواد غذایی فراوان به صورت گسترده در دنیا کشت و مصرف می‏شود. گیاه اسفناج همواره تحت تاثیر بیمارگرهای مختلف قارچی، باکتریایی و ویروسی قرار می‏گیرد. در نمونه‏برداری‏های صورت گرفته از مزارع منطقه داوران شهرستان رفسنجان در سال1390، مجموعاً 177 نمونه از گیاهان اسفناج مشکوک به آلودگی ویروسی با علایم زردی، چروکیدگی، بد شکلی و سبز زردی جمع آوری گردید. با استفاده از روش داس الیزا آلودگی 77 نمونه و در مجموع 5/43 درصد از بوته‎های اسفناج دارای علایم ویروسی به ویروس موزاییک خیار (cmv) مشخص گردید. نتایج آزمون مذکور همچنین نشان داد که هیچ کدام از نمونه‏های اسفناج، به ویروس‎های bcmv، tswv، amv، pvy و ویروس‎های جنس potyvirus آلوده نبوده‎اند. نتایج حاصل از بررسی 33 نمونه از علف‎های هرز جمع آوری شده از اطراف مزارع اسفناج نشان داد که به غیر از اسفناج‏های خودرو که به‏صورت علف هرز اطراف مزارع اسفناج رشد می‎کنند هیچ کدام از این نمونه‏ها به cmv آلوده نبودند. از میان جدایه‎های جمع‏آوری شده cmv، یک جدایه‎ی تحت عنوان spk انتخاب و در گیاه اسفناج تکثیر گردید. آزمون تعیین دامنه میزبانی جدایه‏ ی spk، بر روی تعداد 28 گونه‎ گیاهی انجام و مشخص شد که این جدایه دارای دامنه‏ی میزبانی محدودی می‏باشد و ویروس فقط در 11 گونه موفق به تکثیر شده است. آزمون بذربردی نشان داد که از 200 بذر تهیه شده از کشاورزان منطقه، پنج نهال‎بذر (5/2 %) به ویروس cmv آلوده بودند. شته aphis gossypii جدایه‏ی spk را با کارایی 80 درصد منتقل کرد. استخراج rna کل این جدایه‏ با استفاده از محلول تجاری rnx-plus، با موفقیت انجام شد. آزمون rt-pcr با استفاده از آغازگرهای اختصاصی مربوط به rnaهای اقماری ویروس cmv نشان داد که جدایه‏ی spk فاقد rna اقماری می‏باشد. استفاده از جفت پرایمر cmvcpf و cmvcpr در آزمون rt-pcr منجر به تکثیر یک قطعه 870 جفت بازی شامل ژن پروتئین پوششی و نواحی غیر کد کننده دو طرف آن در rna3 جدایه‏ ی spk گردید در حالی‏که با استفاده از جفت پرایمر cmv primer 1 و cmv primer در آزمون ic-rt-pcr یک قطعه‎ی ‏حدودا 501 جفت بازی تکثیر شد. آزمون rflp بر روی قطعات تکثیر شده با استفاده از آنزیم‏های برشی mspi (hpaii) ، bsuri (haeiii) و ecori انجام شد. نتایج آزمون‏های مولکولی rt-pcr، ic-rt-pcr، rflp، توالی‎یابی ژن cp و رسم درخت فیلوژنی علاوه بر تایید مولکولی وجود cmv در گیاه اسفناج ، نشان داد جدایه‎ی spk متعلق به زیر گروه ii ویروس موزاییک خیار می‏باشد. پژوهش حاضر اولین مطالعه مولکولی و بیولوژیکی بر روی ویروس موزاییک خیار جدا شده از اسفناج از ایران می‎باشد.